De vrijheid van meningsuiting aan banden leggen is niet het antwoord op polarisering.

(Artikel door Peter De Keyzer, hoofdeconoom van Growth Inc. en laureaat van de Prijs voor de Vrijheid 2014, zoals gepubliceerd in De Tijd van 17 juli 2020.)

Er was een tijd dat het medialandschap in België werd gedomineerd door de overheid of levensbeschouwelijke zuilen. Je had een Vlaams-katholieke krant, een voor de christelijke werknemersbeweging, een voor de socialisten, eentje voor de liberalen en een staatszender voor de overheid. Geen opiniestuk of editoriaal passeerde zonder de zegen van partijvoorzitters. Journalisten die te vaak tegen schenen schopten werden afgedreigd, kregen geen interviews meer of er werd aangedrongen op hun ontslag. Die tijd is gelukkig voorbij. Het volk krijgt niet langer het nieuws dat het voorgekauwd wordt, het volk maakt zelf het nieuws.

Zo is de kans onbestaande dat de dood van een arrestant in het verre Minneapolis vroeger wereldwijd zoveel ophef had veroorzaakt. Zonder sociale media was de dood van George Floyd allicht een zoveelste spijtige statistiek geweest. Van de Black Lives Matter-beweging tot de discussie over de standbeelden van Leopold II, ze waren er niet geweest zonder sociale media.

Media kunnen dus wel degelijk tot verandering leiden. Vooral de sociale media zijn de snelste weg naar invloed, dat weet elke politicus, politieke partij, activist of beweging. Overdrijving en polarisering zijn daarbij een manier om snel medestanders te krijgen. Een tweet over een mishandeling in een uitgaansbuurt verspreidt zich als een lopend vuurtje. Een bericht over mensen die elkaar helpen of de wereld beter proberen te maken, scoort veel minder.

Goed gevoel

Extreme meningen lokken niet alleen aandacht. Wie ze heeft, krijgt ook een goed gevoel over zichzelf. Alle anderen zijn fout, zij moeten veranderen en dan komt alles in orde. Zo wordt ook steeds meer opgeroepen om afwijkende meningen te onderdrukken. Wie blank is, heeft volgens sommigen geen recht van spreken in het racisme- of kolonialismedebat. Wie man is, moet zwijgen over abortus. Wie migrant is, heeft niks te zeggen over de Vlaamse identiteit. Wie kwetsende meningen verkondigt, beledigt of scheldt, moet de mond gesnoerd of bestraft worden. Aan universiteiten in de VS zijn al professoren ontslagen voor uitspraken die ‘kwetsend’ waren voor sommige studenten. Als dat de norm wordt, moeten we voortaan allemaal onze mond houden.

Ook de socialemediabedrijven worstelen met hun rol in het maatschappelijk debat. Twitter plaatste onlangs een factcheck bij tweets van president Trump. Die staat niet bekend voor zijn hoge waarheidsgehalte, maar tussen alle hele en halve leugens was de tweet in kwestie niet de ergste. Als we factchecks plaatsen bij alle uitspraken van politici zouden we weleens verrast kunnen zijn. Wie bepaalt wat waarheid is en wat niet? Zelfs binnen een harde wetenschap als geneeskunde zijn factchecks niet vanzelfsprekend. Kijk maar naar alle nieuws, feiten en berichtgeving over mondmaskers de afgelopen maanden.

Een dictatuur als China lacht zich een breuk bij de factchecks van Twitter. Als we hen zouden laten doen, is de volgende stap allicht dat we tweets niet langer verspreiden wanneer ze de factcheck niet doorstaan. Eerst omdat ze onwaar zijn. Vervolgens omdat ze niet helemaal waar zijn. Dan omdat ze kwetsend zijn voor sommige groepen. Ten slotte omdat ze de overheid, het beleid of politici bekritiseren.

Winnie The Pooh

Dan belanden we exact waar we hier nauwelijks vijftig jaar geleden waren en waar China vandaag zit. Het land waar Winnie The Pooh verboden is omdat sommige mensen gelijkenissen zien tussen Winnie en president Xi. Nog iemand die zich beledigd voelde. De president voor alle duidelijkheid, niet het beertje. Zo heeft ook de Chinese datastofzuiger TikTok aangekondigd zich terug te trekken uit Hongkong. De app werd namelijk gebruikt om met de rest van de wereld boodschappen te delen, inclusief boodschappen die niet vriendelijk waren voor China. Zoveel vrijheid en transparantie kan China niet aan.

De vrijheid van meningsuiting is een verwezenlijking waar we eeuwen voor gestreden hebben. Ooit belandden mensen op de brandstapel omdat ze een afwijkende mening hadden. Vandaag belanden mensen op de digitale brandstapel, verliezen hun job of worden met de dood bedreigd.

De vrijheid van meningsuiting aan banden leggen is niet het antwoord op polarisering. Veel liever polarisering dan het inperken van de vrijheid van meningsuiting. Veel liever miljoenen mensen die gekwetst worden door meningen dan miljoenen mensen die hun mening niet langer mogen uiten. De pestkoppen op de speelplaats verdwijnen ook niet door ze weg te sturen van school of door pesten te verbieden. Wel door ze te confronteren met hun gedrag of dankzij moedige mensen van goede wil die zich uitspreken en oplossingen bieden. Die groep is nog altijd het talrijkst. En is misschien stiller, maar wel in de meerderheid.