Rond deze periode dient Italië zijn begroting in.

(Artikel door Peter De Keyzer, hoofdeconoom van Growth Inc. en laureaat van de Prijs voor de Vrijheid 2014, zoals gepubliceerd in De Tijd van 28 september 2018.)

Bij het schrijven van deze column was het nog niet duidelijk of het land zich aan de Europese begrotingsregels zal houden of niet. Dat is niet de belangrijkste vraag. Ook niet of de Italiaanse regering de confrontatie met de Europese Commissie opzoekt. De grote vraag is wanneer. De Italiaanse regering is openlijk eurosceptisch en heeft al meerdere malen laten blijken dat ze het Europese toezicht op de begroting liever kwijt dan rijk is.

Zelfs als Italië zich niet aan de Europese begrotingsregels houdt, is de kans zo goed als onbestaande dat de Europese Commissie het land daarvoor op de vingers tikt. De kans is ook zo goed als onbestaande dat de Europese Centrale Bank (ECB) de rente verhoogt als dat Italië in de problemen brengt. Daarvoor is de inzet veel te groot.

Het voortbestaan van de muntunie hangt af van Italië. Het beheersen van de crisis in een klein Balkanland als Griekenland heeft de eurozone bijna kopje-onder geduwd. Als ooit een met schulden beladen mastodont als Italië slagzij maakt, is de muntunie reddeloos verloren. Dat beseft de ECB. Dat beseft de Europese Commissie. En Italië beseft dat de ECB en de Commissie dat beseffen. Dat zet de deur voor chantage, gijzeling of afpersing open. Uitgerekend die chantage bedreigt het voortbestaan van de muntunie.

Het Italiaanse probleem is makkelijk uitgelegd. Eerst en vooral de hoge schulden. Met 130 procent van het bruto binnenlands product (bbp) torst het land de hoogste schuldgraad van de muntunie, op Griekenland na.

Groei

Om schulden af te betalen heb je groei nodig. Die is er niet in Italië. Het land combineert een starre economie, een weinig flexibele arbeidsmarkt en een onbestaande productiviteitsgroei met te hoge loonkosten. Volgens een recente studie van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) zou de Italiaanse concurrentiekracht met minstens 10 procent moeten verbeteren om opnieuw mee te kunnen met bijvoorbeeld Duitsland. In normale omstandigheden zou het land zijn munt devalueren, wat Italië in het verleden altijd deed. In een muntunie kan dat niet langer. Er is geen Italiaanse euro die je kan devalueren tegenover een Duitse euro.

Als een mastodont als Italië slagzij maakt, is de muntunie reddeloos verloren. Dat beseft de ECB. Dat beseft de Europese Commissie. En Italië beseft dat de ECB en de Commissie dat beseffen
De groei kan verhoogd worden door bijvoorbeeld de arbeidsmarkt te versoepelen of de economie te hervormen. De Italiaanse economie telt veel zwakke bedrijven die door zwakke banken in leven worden gehouden. Die vrezen dat een faillissement van hun schuldenaars tot hun eigen ondergang leidt. Zo krijg je een economie waar de zwakste bedrijven mogen overleven en nieuwe bedrijven met betere ideeën en betere producten kansen noch kredieten krijgen.

Hoe los je die problemen op? Wegens het lidmaatschap van de eurozone is een devaluatie geen optie. Grote hervormingen blijken onmogelijk wegens een eurosceptische regering die geen zin heeft om haar populariteit te offeren op het altaar van de hervormingen. Dat het zo niet verder kan, is al enige tijd duidelijk.

Dichtgetimmerd

Italië is al een tijdlang too big to bail. Het is de derde economie van de eurozone en heeft de op een na grootste schuldgraad. Bovendien groeit het niet en combineert het zwakke bedrijven met zwakke banken en een regering die noch saneren noch hervormen wil.

De Italiaanse economie is een vat buskruit in de muntunie. Het grote verschil is dat de Italiaanse regering boven op dat vat met vuur speelt. Het probleem? Alle landen van de muntunie bevinden zich in dezelfde kamer en alle uitgangen zijn dichtgetimmerd.

Wat zal de reactie van de ECB en de Europese Commissie zijn? Ze geven toe aan alle eisen. Dat de rente van de ECB nog altijd op 0 procent staat, is niet omdat Duitsland, België of Nederland die extreem lage rente nodig hebben. De eurozone groeit met 2,3 procent. Daar hoort geen nulrente bij. Nee, het is omdat het Italiaanse buskruit bij hogere rentes ontploft. Dezelfde strategie geldt bij de Europese Commissie. Als Italië de begrotingsregels binnenkort overtreedt, zal de Europese Commissie onvermijdelijk inbinden. Uit vrees dat de financiële markten het buskruit anders aansteken. Italië beseft dat het de toekomst van de muntunie in handen heeft. Het zal zijn chantage onverminderd voortzetten.

Dit jaar bestaat de muntunie 20 jaar. In mei 1998 werden de onderlinge wisselkoersen tussen de landen vastgelegd. Wat was het opzet van de muntunie? Meer welvaart, internationale geloofwaardigheid en meer stabiliteit. In de plaats kregen we een decennium van wilde schuldgroei gevolgd door een decennium van saneringen, schuldafbouw, divergentie en instabiliteit. Italië zal bepalen hoe, dan wel of, de eurozone haar derde decennium afsluit.